“Het onlangs verschenen artikel in De Tijd, “Helft Vlamingen vreest burn-out”, gebaseerd op een onderzoek aan de Vlaamse universiteiten, doet wel even schrikken en wijst op het belang van preventie voor stressgerelateerde klachten: burn-out, (over)spanningsklachten, slaapstoornissen.
In al die artikels en onderzoeken lijkt het vanzelfsprekend dat de werkstress de grote en ogenschijnlijk enige boeman is.
Dat zal vaak ook wel zo zijn. Maar in mijn ervaring, vanuit veertig jaar psychotherapie praktijk, maar evenzeer als ik om me heen naar het leven kijk, is er nog een niet te onderschatten andere bron die kan leiden tot een decompensatie onder de vorm van een burn-out of stressgerelateerde problemen: de onvoorspelbare kantelmomenten van het leven.
Je hebt geen klagen. Het leven heeft zo zijn kleine grilligheden, maar eigenlijk heb je het gevoel dat je engelbewaarder zijn job uitmuntend vervult.
En dan, volkomen onverwacht, gebeurt er iets.
De nieuwe opdringerige buurman krijgt verdachte psychopathische trekjes en heeft het op je gemunt, de erfenisverdeling leidt tot een nooit vermoede splijtende onenigheid, je rijdt stoemelings een fietser aan, een stalker sluipt je leven binnen als de worm in een appel, je ontdekt dat de man of vrouw met wie je al twintig jaar samenleeft een dubbel leven leidt, je verzet je tegen je dochters keuze om te gaan samenwonen met haar drugsverslaafde vriend en ze knipt radicaal de banden met haar ouders door, je krijgt als chirurg een tremor in je handen, je man overlijdt plotseling en laat een zaak na met een financiële schuld die je je hele leven zal moeten aflossen, tijdens een Afrikaanse avontuurlijke reis is er een schistosoma worm in je voet gekropen en tast geleidelijk aan je organen aan, bij een val met je fiets raakt je hoofd een bobke en je blijft levenslang half verlamd , ongewild schiet je een inbreker dood en je wordt veroordeeld tot 15 jaar gevangenisstraf, tien jaar geleden na een popconcert begon er iets te suizen in je oor en sindsdien is het nooit meer weg en je wordt er gek van….
Mochten de muren van mijn praktijk kunnen praten, we zouden nog een behoorlijk poosje kunnen doorgaan.
Allemaal reëel gebeurde kantelmomenten in een mensenleven.
In boeken en films spelen ze vaak de hoofdrol.
Gisteren zag ik een film over een hond, A dog’s purpose, waarin de woning van de hoofdpersoon, een succesvolle jongeman die aan de start staat van een beloftevolle sportcarrière, vuur vat. Tijdens een sprong uit het raam van het brandende huis kwetst hij ernstig zijn voet, moet zijn sportcarrière opgeven, breekt met zijn liefdevolle vriendin omdat hij zich waardeloos voelt en leidt een verbitterd, teruggetrokken leven. Dat allemaal omdat een schoolmaat jaloers op hem was en uit frustratie een voetzoeker door de brievenbus had gegooid, met de brand als gevolg. In Turist, gaat een leuk gezin op skivakantie en op een dag komt er een lawine op hen af en neemt de man de biezen, zijn kinderen en vrouw achterlatend. Achteraf blijft hij zijn vlucht ontkennen, de vrouw kan dit niet plaatsen en hun relatie kantelt.
In Every Thing Will Be Fine kan een autobestuurder in de sneeuw een kind op zijn slee niet ontwijken, en hoe hij ook probeert met zijn leven door te gaan, het is gekanteld en het evenwicht is definitief verloren.
Een koordloper vertelde me ooit dat vermijden om uit evenwicht te gaan, niet zijn belangrijkste preoccupatie was, het gebeurde toch, zei hij.
De kunst van een evenwichtskunstenaar toonde zich volgens hem veeleer nà het kantelen, namelijk in het leren soepel hervinden van een nieuw evenwicht.
In het Westen zijn we niet zo goed in het omgaan met kantelmomenten, omdat we denken dat we recht hebben op een fair, vlot en harmonisch leven. Uitglijden op de bananenschil is iets voor een ander.
Maar als blijkt dat jij de ander voor de ander bent en je voelt hoe je leven aan het wentelen is gegaan of dat het wormpje zijn baan aan het boren is in de mooie appel van je succesvolle leven, dan pas merk je dat je vertrouwde oplossingsstrategieën om het evenwicht te herstellen, ontoereikend zijn.
Dat is stress in het kwadraat: het falen in het oplossen van je stress is immers de nieuwe bron van stress.
Op dat moment moet je out of the box leren gaan, een methode vinden die onze gekende en meestal adequate, maar in dit geval falende oplossingsstijl overstijgt.
Naar mijn ervaring is mindfulness en in het bijzonder de combinatie met de cognitieve psychologie, MBCT genaamd, op dit moment en volgens wetenschappelijk effectonderzoek, de meest aangewezen methode om na het kantelen een nieuw evenwicht te vinden.