Als kind stuurde mijn moeder me af en toe de kelder in om kolen te scheppen voor de stoof. Het was daar in mijn kinderogen angstaanjagend donker, het flauwe peertje in de keldergang verlichtte amper de kolenkamer. Maar ik stapte altijd al fluitend naar beneden en bleef de hele tijd door fluiten alsof mijn leven ervan afhing. Waarom ik dat deed? Kinderlogica. Ik dacht: Mijn ouders zijn het gewoon dat ik de hele tijd fluit in de kelder, als ik dat plots niet meer zou doen, zullen ze gealarmeerd zijn en me meteen komen redden uit de klauwen van die dieven en monsters die me gevangen hadden genomen.
Daaraan moest ik denken toen ik deze laatste zin las uit het monumentale De laatste skilift van John Irving.
‘Hoe ouder ik word, dit is wat ik me het beste herinner van mijn moeder. Ik had haar verteld dat ik niet van het donker hield. Kinderen houden meestal niet van het donker, toch? Ik zei dat ik niet van het donker hield, of woorden van die strekking.
‘Omhels het donker, liefie, en het donker zal jou omhelzen’, zei mijn moeder. ‘Maar het donker heeft ook nog andere afspraakjes, liefie. Als je haar niet stevig vasthoudt, blijft ze niet de hele avond op je wachten.’
De levensles die Irving zich op het eind van zijn leven het sterkst herinnert is er eentje die gaat over hoe je best omgaat met angst. En die les is: ga er niet van weg, ga ernaartoe en omhels het monster.
Het is iets wat ons vreemd is, dat ‘naar het object van je angst toegaan’. En nog vreemder is dat dit nu precies het ultieme advies is van zowel de meest inspirerende levensbeschouwing uit het Oosten, namelijk het boeddhisme en de daaruit voortgevloeide mindfulness, èn de meest wetenschappelijk gefundeerde psychologische benadering van het Westen, de cognitieve gedragstherapie. De combinatie van beide benaderingen noemen we Mindfulness Based Cognitive Training (MBCT).
In mijn boek Weet je, ik heb het ook niet gemakkelijk, leg ik dit verder uit. Een fragmentje:
‘In plaats van de angstige situatie te vermijden, ga je er de confrontatie mee aan. Dat leidt tot een corrigerende leerervaring, want wat je vreest, gebeurt niet. De constructie in je hoofd (‘Die lift gaat blokkeren’, ‘Ik ga gek worden als ik vastzit in de file’, ‘Mensen gaan me uitlachen als ik mijn mond opendoe’) wordt telkens opnieuw ontkracht door de herhaalde ervaring. De lift blokkeert wellicht niet, je belandt waarschijnlijk niet in de psychiatrie na de file en mensen lachen je vermoedelijk niet uit. ‘Wellicht’, want liften kunnen blokkeren, honden kunnen bijten, vliegtuigen kunnen vallen, mensen kunnen je uitlachen en kanker kan je krijgen.
Vanuit MBCT krijg je dus geen vaccinatie tegen wat je vreest, omdat dat nu eenmaal deel uitmaakt van het leven. Mindfulness helpt ons om daar anders mee om te gaan. Niet krampachtig blijven zoeken naar zekerheden, maar leren omgaan met de realiteit zoals die is door aandachtig in kaart te brengen wat er precies gebeurt.
Door zonder oordelen te observeren wat er precies in je omgaat als je angstig bent, ervaar je vaak voor het eerst de angst op zich, en niet de angst voor de angst en dat is beduidend verhelderend. Angst blijkt dan niet de verschrikkelijke draak te zijn met twaalf koppen die vroeger onder het kinderbed zat, maar in eerste instantie een reeks vreemde sensaties in het lichaam die, als we ze gewoon kunnen laten zijn zonder ermee samen te vallen, geleidelijk aan uitdoven. Immers, eenmaal op haar hoogtepunt moet elke emotie uitdeinen. Dat is iets wat vaak vergeten wordt, vaak wordt gedacht: ‘het gaat alsmaar toenemen’, maar dat is buiten de waard van de lichaamsregulatie gerekend. Elke aanval van angst, elke paniekreactie duurt maar een poosje en dooft uit. Dat merken is voor velen een heel nieuwe, rustgevende en hoopvolle ervaring.’