Dit is Simon van Alphen, rond 1670 op doek gezet door Nicolaës Maes.
Lijkt Simon jou een onzeker iemand?
Aan wat kan je merken dat mensen onzeker zijn?
Dit is nuttig om weten omdat je uit dit antwoord zou kunnen afleiden aan wat anderen het bij jou merken.
Niet dat het belangrijk is dat je altijd zelfzeker overkomt, maar wel dat je zou weten waar je op kan letten in die specifieke situaties waarin je dat wèl belangrijk vindt.
Ik heb deze vraag in elke assertiviteitstraining gesteld die ik de afgelopen veertig jaar gaf en de deelnemers daarover laten brainstormen. Het opvallende hierbij is dat steeds dezelfde items terugkwamen en in ongeveer dezelfde volgorde van ‘opvallendheid’. Dit leverde een lijstje op dat niet voorkomt uit theorie, maar uit de persoonlijke ervaring van ongeveer 2.700 mensen.
Samen vormen ze de basisvaardigheden van assertief gedrag. Ze zijn ‘de basis’ omdat ze in elke situatie waarin je assertief wil reageren, een zinvol aandachtspunt zijn. Daarom starten we de cursus met de inoefening ervan.
Uiteraard hoeven we niet perfect te zijn en alles onder controle te hebben en kan je af en toe een minder goed oogcontact, houding of stemgebruik hebben of zenuwtrekjes vertonen, het is des mensen, let it be. Of zoals Elizabeth Kubler-Ross het zo mooi formuleerde: I’m not OK, you’re not OK, but that’s OK.
Maar wanneer het erop aankomt en het voor jou belangrijk is om zelfverzekerder te reageren, dan is het goed om te weten waar je op kan letten.
1. Oogcontact
Een slecht oogcontact blijkt datgene te zijn wat het meest opvalt. Met ‘slecht’ bedoelen we een schichtig of een vermijdend oogcontact (de persoon staart opvallend veel naar de grond, het plafond, naar buiten, naar zijn schoenen of een punt in de verte). In beide gevallen mist men het oog-contact
2. Stemgebruik
In je stemgebruik kunnen drie dingen opvallen als tekens van onzekerheid : te stil, te snel en te ongearticuleerd praten. Het is zeker niet zo dat als je zelfzeker wil overkomen, je steeds de volumeknop moet omdraaien. Maar het is wel belangrijk om het te kùnnen opdat je niet voor gek zou staan als je bijvoorbeeld een rumoerige vergadering wil leiden en al vier maal hebt proberen op te starten met een voorzichtig maar helaas ook veel te stil ‘Zullen we maar beginnen’.
3. Houding
Omdat we ons in onzekere situaties onbewust bedreigd weten, hebben we de automatische reactie ons zo klein mogelijk te maken (gebogen houding, liefst zitten in plaats van staan), ons lichamelijk te beschermen (armen voor de borst) en ons te verschuilen (achteraan of achterin staan of zitten, geen opvallend gedrag stellen en onopvallende outlook). Dit valt op. Als je zelfverzekerder wil overkomen, dan neem je best een rechte, stevige en stabiele houding aan.
4. Verklikkerlampjes
Enerzijds overmatig blozen, transpireren, beven, tics, hyperventileren, opvallend vaak naar toilet moeten, stotteren. Anderzijds zenuwlachjes, black-out, stopwoorden, versprekingen, stuntelen, wiebelen, prutsen, nagel- of lipbijten, meer roken of alcohol drinken, uitvliegen, wenen…
Allemaal manifestaties van spanning, in de eerste reeks op een lichamelijke manier, in de tweede gedragsmatig.
5. Vermijdingsgedrag
Vermijding kan, zowel voor jezelf als voor anderen, heel opvallend zijn, maar ook ontzettend subtiel. De meest voorkomende vormen van vermijding zijn:
- iets niet doen of niet zeggen wat je eigenlijk wel zou willen doen of zeggen: je gaat niet naar die cursus of dat feestje, je gaat niet op je eentje naar die film of dat restaurant ook al wil je hem zien en heb je trek, je zegt niet wat je denkt, wat je voorkeur is, wat je verwacht.
- Je doet of zegt het wel, maar zeer kort (na een kwartier op het feestje verdwijn je met een smoesje: “Oeps, mijn frietketel staat nog aan, daàg!”)
- Je delegeert terwijl je het eigenlijk graag zelf had gedaan (“O, collega, wil jij niet die lezing geven, mijn Engels is niet zo best.”). Collega mag later op basis hiervan op congres naar Honolulu, jij blijft knarsetanden onder de kerktoren.
Zelfzeker gedrag is uiteraard het omgekeerde van dit lijstje. Maar het is ook nog zoveel meer. Het belangrijkste is dat je in het leven de keuzes kan maken om te doen wat je ècht wil en te zijn wie je bent. Vandaar de boutade van Oscar Wilde in de titel.
Ik vermoed dat Simon daar behoorlijk in wist te slagen.