De redding kwam van een madeleintje.
Dat ging zo.
Op een koude winterdag had ik na een wandeling een madeleintje, u weet wel zo’n droog koekje in de vorm van een Sint-Jacobsschelp, in mijn thee gesopt, iets wat ik anders nooit deed. Een brokje viel in de tas, ik viste het eruit met een lepeltje en op het moment dat het de smaak-en geurpapillen in mijn mond raakte, werd ik als door een inwendige katapult weggeslingerd het verleden in, naar een periode van mijn jeugd die ik helemaal vergeten was. Het had een herbeleving getriggerd van een eerdere, uit mijn herinnering verdwenen ervaring: als jongetje had ik bij mijn tante Léonie precies hetzelfde beleefd, de magie van thee en madeleintje op het puntje van mijn tong.
Als volwassen man was ik helemaal van mijn apropos. Wat me te beurt viel was een eerste kardinale ervaring van wat ik later de werking van het onvrijwillig geheugen zou noemen. Je wordt, zonder dat je het zelf sturen kan, naar een eerder gebeurde ervaring geslingerd waarmee je opnieuw samenvalt en alles wat ermee samen hing komt terug tot leven. Het is echt geen denken meer, ook geen herinnering, maar een betoverende herbeleving van iets uit het verleden, maar dan in het huidig moment. En daar ga je dan, volkomen in het nu, volledig in op, met al je aandacht. Waardoor ik helemaal anders naar mijn jeugd en mijn verdere leven begon te kijken. Een veel rijker leven dan ik ooit had gedacht! Honderd jaar later zouden ze zo’n ervaring ‘mindful’ noemen.
Ik mag me zelfs verheugen op de eer een link met de cognitieve psychologie te hebben gelegd. Een zekere meneer Alain de Botton, een praktisch filosoof, zou het een eeuw later zo uitleggen (die ‘verteller’, dat ben ik, Marcel):
‘Dat de verteller zo opgetogen is over het voorval met het madeleintje komt doordat het hem helpt beseffen dat niet zijn leven middelmatig is geweest maar vooral het beeld dat hij ervan in zijn geheugen meedroeg. Dat is een cruciaal Proustiaans verschil.’
Ik had precies in dezelfde valkuil getrapt als misschien ook u, lezer, en wellicht zovele anderen: ik dacht dat het fout zat met mijn leven en leed daar behoorlijk onder. Tot ik me realiseerde dat er alleen maar iets fout zat met mijn perceptie, mijn denken over mijn leven, het beeld dat ik me ervan gevormd had.
Vanaf toen begon ik met nieuwe ogen te kijken naar het landschap van mijn leven.
Wat ik ervan heb geleerd is onder meer dit: kiezen voor hetgeen je niet veranderen kan.
Dàt is de ware vrijheid.
Uw nederige dienaar,
Marcel Proust