We hebben Covid gehad, de overstromingen in Wallonië en de rampen elders in de wereld. Eigenlijk kan je de ogen niet meer sluiten voor de noodsignalen die het klimaar ons geeft, maar toch, na haast drie jaar van ontreddering, schuld en belofte, vallen we weer in de plooien van ons taaie, foute gewoontegedrag: de files zijn weer even lang en er wordt weer gevlogen, geconsumeerd en uitgestoten dat het een lieve lust is. Alsof er niets is gebeurd en niets staat te gebeuren.
Lieve lezer, heb jij ook soms dat gevoel dat de hoogstnoodzakelijke kentering waar we aan toe zijn, er niet van gaat van komen?
Dat de stuwing van de vernieuwing het zal moeten afleggen tegen de behoudsgezinde behoefte om – ondanks de hoog betaalde tol en de broeiende misnoegdheid – alles te houden zoals we het gewoon waren? Ook al is de prijs daarvoor onmenselijk hoog?
Dat ambivalente gevoel roept bij mij een herinnering op aan het midden van de jaren zestig, een soort déjà vécu.
Het trauma van de oorlog had toen twintig jaar nodig gehad om te gaan liggen en nu sliep het onder een dikke deken van materieel comfort: er was T.V. en een HiFi platenspeler, mijn ouders kochten een design meubel waar je niet mocht inzitten, spaarden om de leuke R4 in te ruilen voor een saaie Opel Record en ik moest mee op reis naar Esch sur Sûre waar niets te beleven viel.
Heel het leven was erop gericht om de materiële status van je buren te evenaren en de realiteit van het ideale gezinnetje in het plaatje te trekken van de Amerikaanse films. Daar kroop alle tijd en alle energie in en van mij werd hetzelfde verwacht. En bovenal werd verwacht dat ik daar gelukkig van werd en het hardnekkig ontkende gegeven dat dit niet zo was, leidde tot ‘het generatieconflict’, iets wat in de huidige tijden haast onvoorstelbaar geworden is.
Ik herinner mij dat toen heel geleidelijk iets begonnen te groeien in mij (en mijn ‘soortgenoten’, die ‘de hippies’ werden genoemd), iets malcontent dat naar kieren en spleten zocht in de muur waarop we keken, maar dat we niet durfden uit te spreken. Dat spanningsveld leidde tot een specifiek gevoel van eenzaamheid en een krachtig verlangen dit te doorbreken.
In De jaren van Annie Ernaux, las ik een stukje dat perfect weergeeft wat toen gebeurde:
‘Naast datgene wat mensen vanzelfsprekend doen en zeggen, naast datgene wat ze worden geacht te denken, hetzij onder invloed van boeken, of van reclame affiches in de metro, of van moppen, zijn er – op elk moment van de tijd – alle dingen waarover de maatschappij zwijgt en niet weet dat ze dat doet, waardoor mannen of vrouwen die die dingen aanvoelen zonder ze te kunnen benoemen, tot eenzaam onbehagen zijn veroordeeld. Een stilte, die op een dag abrupt dan wel beetje bij beetje wordt doorbroken, waarna er woorden opwellen voor de dingen die eindelijk worden erkend, terwijl zich daaronder andere stiltes vormen.’
Het sterkst ervaar ik dat nu in het klimaatprobleem: het wordt eindelijk in zijn catastrofale realiteit erkend, en tegelijkertijd vormt er zich onder die erkenning een stilte. We ‘weten’ en tegelijk zijn we te, tja, wat eigenlijk: te moe, te gemakzuchtig, te bang, te egocentrisch om te handelen.
Dat is het gevolg van ons kortetermijndenken van zowel politiek als neoliberale economie: als er maar winst is op korte termijn, dan zitten we goed, ook al is de prijs op langere termijn ronduit verschrikkelijk.
Ecofilosofe Joanna Macy stelt dat we een tijdshorizon hebben, en alles wat zich daarachter afspeelt, dat raakt ons niet meer. Die tijdshorizon is ontzaglijk kort geworden, alle nare gevolgen die zich verder dan een paar jaar afspelen deren ons niet meer.
Misschien kunnen we iets leren van de Irokezen, de oorspronkelijke bewoners van Noord-Amerika. Bij elke belangrijke beslissing die ze gezamenlijk maakten, was dit de cruciale vraag die het antwoord bepaalde: ‘Wat zal de invloed hiervan zijn op de zevende generatie na ons?’
Je zou het misschien niet denken, maar ook in de mindfulness beweging is men intensief en daadwerkelijk betrokken op maatschappelijke, politieke en ecologische realiteiten en conflicten en de impact die ze kunnen hebben op de toekomst van onze aarde.
Die betrokkenheid, ook dat is iets wat aan bod komt in de Mindfulness en Mindfulness Based Cognitive Training, maar dan in de terugkomdagen.