Seks, mindfulness en cognitieve gedragstherapie

Stel je de volgende situatie voor: je hebt weinig zin in seks of je kan er niet van genieten en piekert daar voortdurend over. In je hoofd blijven alsmaar dezelfde gedachten rondspoken: ‘Onze relatie zal eraan kapotgaan. Goede seks is een voorwaarde voor een goede relatie. Als we geen goede seks hebben, moeten we misschien maar uit elkaar gaan.’ Piekeren lijkt het enige wat je kan doen, terwijl dat malen net het probleem vergroot.

Ook in zo’n geval, net zoals zo vaak wanneer we het met onze ratio niet kunnen redden, kan een mindfulness benadering als MBCT een nieuw perspectief bieden. Geen zweverig, ver-van-mijn-bedgedoe, maar een wetenschappelijk onderbouwde methodiek die kan helpen om de knop om te schakelen naar een nieuwe modus, out of the box te denken en opnieuw te kunnen genieten van je seksleven zonder dat het piekeren erover de pret komt bederven.

Gedachten zijn geen feiten

De essentie van mindfulness is om in het hier en nu te leven en niet te denken over wat nog moet komen of wat voorbij is. Gedachten zijn er vaak zonder dat je het beseft. Als het in bed niet gaat zoals je zou willen, heb je de neiging om in je herinnering negatieve ervaringen te herkauwen of gespannen of angstig te anticiperen op een volgende vrijpartij. Het is niet de bedoeling van mindfulness om die gedachten te verdringen of te ontkennen.

De kunst is om ze te observeren terwijl ze komen en gaan, zonder erop te reageren.

Elke gedachte en elke emotie verdwijnt vanzelf als je er niet over oordeelt, want dan geef je ze aandacht en blijf je ermee bezig. Mindfulness leert je om gedachten te zien als activiteiten in je bovenkamer die voorbijgaan, en niet als iets waarmee je je moet identificeren. Je bènt je gedachte niet. Als je moeite hebt om een orgasme te krijgen en je denkt ‘ik ben frigide’, is de kans groot dat je je met die gedachte gaat identificeren. Terwijl het maar om een gedachte gaat en niet om een feit. Dat besef kan een echte revelatie zijn.

Anders reageren door te mediteren

De meditatieoefeningen bij mindfulness zijn eigenlijk een soort laboratoriumsituatie om in te oefenen hoe je anders kan reageren in het dagelijks leven. Ze zijn een afspiegeling van wat er in het echte leven gebeurt, namelijk dat het meestal anders loopt dan je zou willen. Zo zou je wel willen dat je een hele meditatieoefening lang geconcentreerd kan blijven, maar wat je merkt is dat je gedachten voortdurend afdwalen.

Idem dito bij seks. Terwijl je aan het vrijen bent, begin je plots te denken dat je nog een oppas moet zoeken voor morgenavond of maak je je zorgen dat je niet lekker ruikt omdat je geen tijd hebt gehad om te douchen. Zo werkt onze geest nu eenmaal. Tijdens een meditatie duiken er ook allerlei stoorzenders op die niet passen in het harmonische plaatje: je teen begint te jeuken, je krijgt kramp in je kuit, een gsm gaat voor de derde keer af en buiten begint de buur luid het gras te maaien. Hetzelfde kan gebeuren bij seks: stoorzenders kunnen het idyllische gebeuren vergallen. Een van de kinderen komt binnenvallen, je partner doet of zegt iets wat je begeerte als sneeuw voor de zon doet verdwijnen of de plotse herinnering aan een vervelende seksuele ervaring saboteert meedogenloos je nakend orgasme. Het resultaat? Je maakt je druk omdat die dingen volgens je ideaalbeeld niet horen te gebeuren. De realiteit en je verwachtingen vallen niet samen. Je hebt er dan twee keer last van: één keer van de stoorzenders en een tweede keer omdat je je er druk om maakt. Het eerste kan je nu eenmaal niet vermijden, het tweede gelukkig wel. Mediteren is daarvoor het oefenterrein bij uitstek. Als je kan omgaan met het feit dat het soms anders loopt dan je zou willen, kan je dat ook toepassen in het dagelijkse leven, meer bepaald in de slaapkamer.

Mindfulness kan je helpen om je gedachten te zien voor wat ze zijn: louter gedachten en geen realistische waardeoordelen over je seksleven.

Niet denken maar voelen

Het bekende sekstherapiekoppel Masters & Johnson wist het in de jaren zeventig al: seksuele reacties kan je niet controleren of ‘willen’. Je kan ze niet ontlokken met je wilskracht of door ‘je best te doen’. Seks is een natuurlijke respons, net zoals slaap. Het enige wat je kan doen om seksuele reacties op te wekken is de voorwaarden creëren waarbinnen ze het gemakkelijkst ‘vanzelf’ komen.

Die voorwaarden zijn volgens Masters & Johnson prestatiedruk en faalangst afbouwen en focussen op lichamelijke opwinding. Sekstherapie vandaag is enorm schatplichtig aan die inzichten. In het wetenschappelijk onderzoek dat zich sindsdien ontwikkeld heeft, staat één domein centraal: aandachtsprocessen tijdens seksuele opwinding. De Nederlandse professor Jacques van Lankveld  van de universiteit van Maastricht is een autoriteit op het gebied van aandachtsprocessen bij seksualiteit.

Recent deed hij een aantal onderzoeken bij vrouwen die last hadden van verminderd seksueel verlangen, opwindings- en orgasmestoornissen en pijn bij het vrijen. De vrouwen kregen een erotische video te zien, maar op een bepaald moment werden ze afgeleid: via een koptelefoon werd hen gevraagd om rekenkundige bewerkingen uit te voeren. Tijdens het hele proces werd hun seksuele opwinding gemeten.

Uit de gegevens bleek overduidelijk dat hun seksuele opwinding afnam vanaf het moment dat ze aan het denken gingen.

Het algemeen besluit van de tientallen studies die op dat gebied uitgevoerd werden is dat de seksuele respons afhankelijk is van voldoende aandacht. Als die laag is, bijvoorbeeld omdat je te veel piekert of te veel gefocust bent op je eigen prestatie of op de mogelijke reactie van je partner, loopt het onvermijdelijk fout in bed.
Zowel bij mannen als vrouwen met seksuele moeilijkheden gaat seks gepaard met gedachten, zorgen of preoccupaties. Hij is meer gefocust op zijn ‘prestaties’ dan op zijn opwinding, waardoor hij zijn erectie verliest of te vroeg klaarkomt, zij wringt zich voortdurend in oncomfortabele posities om haar ‘kleine borsten’ uit het zicht te houden waardoor ze droog blijft en het vrijen een pijnlijke bedoening wordt. De meest voorkomende sabotage gedachten hebben echter te maken met prestatiedrang: ‘Gaat het wel lukken?’, ‘Als ik te vroeg klaarkom ben ik een loser’, ‘Zal ik wel vochtig genoeg worden?’, ‘Ik moet een orgasme krijgen of ik ben een teleurstelling’…

Mindfulness en cognitieve psychologie zijn dan methodisch goed uitgerust om die gedachten te leren zien voor wat ze zijn: louter gedachten en geen realistische waardeoordelen over je seksleven, en om te blijven in het moment waar het plezier het grootst is: het huidig moment.