Soms maak je je druk over rimpeltjes of je lichaam dat wat uitzakt, een andere keer lijkt je leven te kantelen door een dreigende scheiding, wat later vrees je de dag van het lege nest, het onweerlegbare verouderen, het wegvallen van een dierbare of raak je in paniek door de gedachte dat je op een dag zelf onherroepelijk weg gekatapulteerd zal worden.
Dat zijn momenten die zich kunnen uitspreiden als een olievlek over wat op zich een mooie dag had kunnen zijn. Genieten van hetgeen goed gaat hoort er dan al lang niet meer bij.
De rode draad in al deze voorbeelden is dat we ons verzetten tegen iets dat even natuurlijk als onherroepelijk is, namelijk dat alles voorbijgaat. We willen het niet weten, klampen ons vast aan valse zekerheden (carrière, statussymbolen, uiterlijke schijn), strijken de rimpeltjes glad – niet in het minst op ons lichaam – en verdoven ons voor die ene, opdringerige, allesomvattende waarheid: buiten de dood is er geen enkele zekerheid.
Reeds in de beginperiode, meer dan 2500 jaar geleden, heeft het boeddhisme – waar mindfulness op gebaseerd is – steunende visies ontwikkeld als vaccinatie tegen deze vergeefse klampziekte, dat hopeloze verzet tegen het even onweerlegbare als dreigende gegeven dat … alles voorbijgaat. Omdat net dat niet aflatende verzet de oorzaak is van ons lijden, leert het boeddhisme ons een aanvaardende houding tegenover deze fundamentele waarheid en is het net die acceptatie dat ons de rust en de energie schenkt om het volle leven te omhelzen en er zo goed mogelijk van te genieten.
Eén van de manieren waarop ze dat doen is meditatie en in die ontvankelijke houding ons open te stellen voor een perceptie van de realiteit zoals die nu eenmaal is. Daarbij kunnen volgende zinnetjes helpen:
Ik ben onderhevig aan veroudering
Ik ben onderhevig aan ziekte
Ik ben onderhevig aan de dood
Ik zal worden gescheiden van alles wat mij dierbaar is.
Er volgde nog een vijfde, die wat uitgebreider is en die appelleert aan de verantwoordelijkheid die we zelf dragen voor ons leven.
Er zijn heel wat invloeden van buitenaf (maatschappelijke beïnvloeding, context waarin je opgroeit, genetische overlevering enz.) die ons leven bepalen, maar de manier waarop we daarop reageren kunnen we wel vaak zelf bepalen.
Een voorbeeldje: stel, je partner wil wat meer vrijheid door vaker alleen of met anderen weg te gaan en nieuwe ervaringen op te doen. Je eerste reactie zou kunnen zijn dat je je partner hiervan wilt weerhouden, bang dat je bent om hem of haar te verliezen. Dat is een reflexmatige reactie die we in mindfulness ‘de automatische piloot’ noemen en die zelden de meest aangewezen reactie is, maar wel de sterkst geconditioneerde. Helaas leidt die reactie vaak tot een versterking van het probleem. In deze casus zou de partner dit bijvoorbeeld als beklemmend kunnen ervaren en net daardoor nog meer afstand nemen. In mijn boek over mindfulness heb ik dit soort reacties ‘de probleemversterkende probleemoplossing’ genoemd. Mindfulness leert je dit soort reflexmatige reacties te onderkennen en er afstand van te nemen zodat je breder kan kijken en opteren kan voor een andere, meer aangewezen reactie. In ons voorbeeld zou dit kunnen zijn dat je in plaats van te reageren uit angst, meer liefdevol zou reageren door de partner meer vrijheid te gunnen en nieuwe ervaringen op te doen die op hun beurt, door ze te delen, voor nieuwe zuurstof en verruiming kunnen zorgen in de relatie.
De automatische piloot reactie wordt vaak gestuurd door angst, irritatie, agressie, willen controleren, vasthouden en rigiditeit. Het alternatief, de bewuste liefdevolle reactie is dan weer het gevolg van durven loslaten, empathie, vertrouwen, flexibiliteit en een open geest.
In het dagelijkse leven kan je frequent situaties vinden waarin je je bedreigd voelt, geërgerd of gefrustreerd en de automatische piloot meteen in de startblokken schiet. Op zo’n moment kan het verhelderend zijn om die te betrappen en met een milde, wat afstandelijke blik te bekijken. Alsof het om iemand anders zijn reactie gaat. Zo van ‘Tiens, wat doet die nu’, zonder verder te oordelen, een beetje verwonderd en met net voldoende nieuwsgierigheid om na te gaan welke andere manier van reageren gaver zou kunnen zijn. Ga daartoe dan eens in gesprek met iemand die een beetje anders denkt dan jij. Of lees er een verruimend boek over en hou daarbij Kafka’s suggestie in het achterhoofd: ‘Men moet alleen boeken lezen die bijten en steken.’ Of volg eens een inspirerende cursus.
Mensen, boeken en cursussen kunnen soms als vuurtorens zijn wanneer het stormt.
Ze lossen de storm niet op, maar ze helpen wel om richting te vinden.