Is dat bij jou ook zo, lezer, dat je in je hoofd op voorhand filmpjes afdraait over hoe het zou moeten lopen, of achteraf hoe het had moeten wezen?
Het eerste, de anticipatie, doen we vanuit de hoop dat we met dat filmpje in de realiteit datgene doen wat een loipe doet in het sneeuwlandschap: je als langlaufer in de gewenste richting leiden in plaats van weg te glijden in elke denkbare richting.
Het tweede kent de werking van de palimpsest: overschrijven van wat was.
Dat is een gekende techniek bij traumabewerking.
Toen ik met hypnotherapie werkte bij traumapatiënten paste ik vaak een ‘Change History’ techniek toe. De akelige situatie werd dan zo levendig mogelijk herbeleefd (niet her-dacht, maar dankzij de activering van de zintuiglijke beleving her-beleefd, wat een wezenlijk verschil is). En dit met de eigenschappen, vaardigheden, inzichten die de persoon ten tijde van het trauma nog niet had, maar intussen, zoveel later, wellicht wel ontwikkeld heeft (zelfzekerheid, lef, moed, durf …).
Die herbeleving leidde tot een nieuw scenario waarin de persoon dit keer niet langer in de passieve (slachtoffer)rol zat, maar in de actieve: hij/zij stuurde dit keer het gebeuren. Dat gaf haar/hem niet zelden het gevoel dat de ervaring nu eindelijk afgewerkt was en kon worden losgelaten.
Soms doen we dat zelf ook al voor kleinere akelige ervaringen. Dan worden we de regisseur en draaien het filmpje af waarin we op soms indrukwekkend heldhaftige wijze de tegenpartij lik op stuk èn het nakijken geven.
Kan ontzettend deugd doen, ook al gaat het om iets dat al heel lang geleden gebeurde.
Siri Hustvedt vertelt in Herinneringen aan de toekomst dat ze als zestiger haar dagboeken terugvindt van toen ze twintig was en er een fragment vindt over een ontmoeting in een koffiehuis met een jongeman. Toen ze wou weggaan greep hij haar pols en siste haar toe ‘hoe knap ze wel niet was’. Ze had daar wat gegeneerd en zenuwachtig op gereageerd, en het had een akelig gevoel achter gelaten.
Nu, bijna vijftig jaar later speelt ze in haar hoofd een alternatieve filmversie af die net zo vulkanisch is als de veel te lang opgekropte woede die al die jaren was blijven gisten.
Ze ‘duwde, trapte, porde en stootte’ de kerel tegen de muur en ‘ik stak mijn tong uit en liet daarbovenop nog een scheet en bulderde recht in zijn verbouwereerde gezicht dat hij met zijn gore poten van me af moest blijven tenzij ik hem daar expliciet toestemming voor gaf’.
Het luchtte haar enorm op. We kunnen allemaal de regisseur worden van onze akelige herinneringen, niet om ze ontkennen, maar om de gevoelens van spijt, schaamte, onmacht, woede … die ons blijven achtervolgen, eindelijk los te laten en het geheugen om te vormen tot een plek waarin aangenamer te leven valt.