Montaigne was burgemeester van Bordeaux en had de mogelijkheid zijn ambtstermijn te verlengen. Het was een prestigieuze functie; erkenning, aanzien, macht, reputatie … Maar hij was zich ook helder bewust van zijn persoonlijke prioriteiten: nadenken, filosoferen, schrijven, boeiende relaties onderhouden, paardrijden, reizen. Bij een tweede ambtstermijn zouden die ongetwijfeld naar de achtergrond verschuiven. Montaigne besloot om tegen de stroom in te zalmen, trok zich terug uit het politieke en maatschappelijke leven en koos consequent voor datgene dat zijn hart sneller deed kloppen.
Zoals ik het hier neerschrijf lijkt hij een man die gesneden is uit één stuk hout. Niets is minder waar. Net zoals wellicht jij en ik, kende ook hij de ambivalentie en verscheurdheid te moeten kiezen tussen erkenning, prestige en roem enerzijds, en datgene wat hem blij maakte en hem verzekerde van een rijk en zinvol leven, maar evenzeer van afwijzing, onzekerheid en eenzaamheid.
Het vraagt moed en perseveratie om als een zalm tegen de stroom in te blijven zwemmen van wat maatschappelijk wordt voorgeschreven en de trends en modeverschijnselen, de hypes en statussymbolen achter zich te laten en met open vizier en natte borst het misprijzen en de afkeuring tegemoet te treden. Alhoewel we onze schaarse tijd en energie liever zouden willen benutten voor de dingen die ons goed doen – het werk dat je hart sneller doet kloppen, samenzijn met je geliefden, vertoeven in de natuur, mediteren, boeken lezen of muziek maken, gaan voor vrijwilligerswerk of, zoals Montaigne, kool planten in de tuin – lopen we naar die vernissage met de beau monde waar we gespannen van terugkeren, gaan we naar de wekelijkse familiebijeenkomsten waar de lamlendigheid als een lauwe, kleffe dweil over onze schouders valt, maken we die weekendtripjes die we geweldig vinden omdat de peers ze zo geweldig vinden, kortom, leven we het leven zoals het ons voorgeschreven wordt. Omdat we kuddedieren zijn en dus bang er niet bij te horen. Ons angstig streven naar verbinding, maakt ons des te eenzamer.
Toen de moeder van Virginia Woolf overleed ervaarde ze absoluut niet de emoties die bij deze ingrijpende gebeurtenis hoorden, temeer omdat haar mama voor haar de belangrijkste persoon in haar leven was geweest. Maar nu ze er plots niet meer was, kon ze niet de emoties voelen die ze volgens de anderen hoorde te voelen. ‘Binnen het keurslijf van al die openbare rouw zat een gevoelloosheid die mogelijk nog verwarrender was dan hopelijk verdriet. Ik zei tegen mezelf, zoals ik sindsdien altijd op kritieke momenten heb gedaan: “ik voel helemaal niets”’.
Ze was zich vagelijk bewust van een discrepantie tussen de verwachting van de buitenwereld en haar innerlijke ervaring. Pas veel later kon ze het onder woorden brengen. ‘Het maakte je hypocriet en verstrikt in de conventies van verdriet,’ schreef ze. ‘We moesten een rol spelen die we niet voelden, zoeken naar woorden die we niet kenden.’ In haar fictie zou ze manieren vinden om die conventies open te breken. Ze was ervan overtuigd dat het belangrijkste moment niet ‘hier’ komt, waar de maatschappij het verlangt, maar ‘daar’, wanneer we het minst verwachten. We voelen dingen niet precies op tijd, op commando. Volgens biografe Alexandra Haris herkende Woolf de gevoelloosheid en had begrip voor de vreemde, indirecte manieren waarop mensen op gebeurtenissen reageren; ze geloofde in de individualiteit van ervaringen.
Het zal je ook wel overkomen, lieve lezer, dat men van jou een bepaalde emotie of gedrag verwacht die je op dat moment niet ter beschikking hebt, of niet wìl hebben, en ‘een rol te moeten spelen die je niet voelt, te moeten zoeken naar woorden die je niet kent.’ Op zo’n momenten is het goed te beseffen dat er niets fout met je is, dat je je eigen verwerkingstijd- en stijl mag hebben en dat je het keurslijf van de conventie niet hoeft aan te trekken. Gelukkig zijn er dappere zalmen zoals Virginia Woolf en Michel de Montaigne die in hun tijdloze boeken tonen dat het ook anders kan.
Je hoeft je niet altijd te gedragen zoals het hoort. Daar gaat deze blog over.
Dankjewel Wilfried! Tegen de stroom ingaan en je eigen weg zoeken, zorgen inderdaad voor angst en verdriet er niet bij te horen. Jezelf verloochenen daarentegen maakt dat je de verbinding met jezelf verliest.. Het blijft een keuze tussen ‘wat hoort’ volgens de goegemeente en wat je zelf ‘voelt’..
Het beeld van de zalm en de voor-beelden van bekenden maken veel duidelijk! Merci!
Bedankt voor je reactie Lisbeth en ja, je hebt gelijk, het blijft een evenwichtsoefening. Al valt het me op dat de afwijzing vaak meer angst is dan realiteit. En dat je ook geapprecieerd kan worden als zalm
En tenslotte: je wijst terecht op de relatie met de anderen versus die met jezelf. Maar het is met deze laatste dat je wel door moet tot de laatste minuut. Zelfzorg is dus een duurzame investering.