Wandelend naar wie je bent

Soms moet je klein herbeginnen.

De 25-jarige auteur en geschiedkundige Bregje Hofstede kuierde rondjes in het park, meer kon ze niet aan tijdens haar burn-out. Van het moment dat haar geteisterd lichaam het toeliet gingen de stapschoenen aan en trok ze weiden, velden en bossen in.

“Wandelen stond centraal in mijn herstel van de burn-out, en is een constante in alle adviezen die ik daar ooit over las. Ook om burn-out  te voorkomen lijkt wandelen effectief. Daarnaast vormt wandelen een basale en universele les in mindfulness. Zo concludeerde onderzoeker Liesbet Borge  na jarenlange burn-out preventietrainingen dat wandelen haar patiënten hielp om de fysieke signalen van de stress op te merken, waardoor ze andere keuzes gingen maken.”

Wandelen en de lichaamsgerichte aandacht die daarbij komt kijken brengt inderdaad een aanscherping mee van de proprioceptieve waarneming: we voelen zoveel sneller wat ons lichaam rapporteert over de emoties en hersenkronkels die er zich in manifesteren en die ons, omdat we wat hardhorig zijn voor binnenlijfs nieuws, anders zouden ontgaan.

Maar er gebeurt heel wat meer in ons bewustzijnsveld tijdens het wandelen. Bregje:
“Als ik lang genoeg loop, opent zich gaandeweg een plek in mijn gedachten die ik als compleet eigen ervaar. Ik schrijf het ietwat schroomvallig. Het klinkt zo pompeus voor de simpele bezigheid een voet voor de andere te zetten. Maar ik meen het wel. Wandelen, vooral alleen, roept voor mij onwillekeurig de meer fundamentele vragen op over de richting van mijn leven en mijn plek in de wereld. Misschien omdat ik van die plek wegloop, dat schept een afstand.  Op afstand voel ik de scherpe randjes van het dagelijkse leven minder goed, zodat mijn aandacht zich kan richten op de algemene vorm. Ik geloof dat er iets in de bezigheid van lopen dat dit soort denken bevordert.

De rest van de wereld wordt door jouw verplaatsing van jou afgescheiden: wat beweegt, tekent zich scherp af tegen een achtergrond. Zodra je loopt, wordt het daarom duidelijk –  fysiek, onmiddellijk en grondig – dat jij zelf de enige werkelijke continuïteit van je bestaan vormt. Jouw lichaam is de enige container. Wandelen is, op het meest fundamentele niveau, het vaststellen van eigenheid.

Voor mij komt lopen neer op een heel direct  en doorgaans woordeloos gevoel van: ‘dit ben ik’. Voor ik een baan heb, familie, een thuis, een situatie waaraan ik met 1000 draadjes vastzit,  ben ik dit denkende, voelende lichaam, dat zich beweegt in contrast tot al het andere. Ik meet de wereld met mijn passen.”

Als ik in mijn cursussen navraag wat deelnemers zoal doen om tot rust te komen, dan is wandelen één van de meest voorkomende activiteiten. Maar ondersteund wetenschappelijk onderzoek die algemeen aanvaarde opvatting dat stappen in het groen gezond en stressreducerend is? Wel, daar is verrassend genoeg toch behoorlijk wat evidence based onderzoek over gedaan (de referenties zijn op eenvoudige vraag verkrijgbaar). Zo toonden zowel een Japans als een Noors onderzoek overduidelijk het significante verschil aan in stressreductie tussen stappen in de natuur en in de stad.

Stappen in de natuur blijkt ook een adequate manier om je hoofd rustiger te krijgen als het in de piekerermodus vertoeft.
Gregory Brandman voerde aan de Stanford universiteit onderzoeken uit die via fMRI breinscans aantoonden dat stappen in de natuur een sterke afname in het rumineren ontlokt, waarmee nogmaals aangetoond is dat vertoeven in de natuur – zelfs nog maar het kijken naar een landschap – een effectieve manier is om piekeren te counteren.

De weg stappen is bij uitstek de universele metafoor  van het leven.
Daarom ook, maken mensen al eeuwenlang rituele staptochten.
En tijdens die tochten, ervaar je een bijzondere dimensie van gemeenzaamheid, een verbondenheid die uitstijgt buiten de tijd, omdat je in de sporen stapt van hen die jou zijn voorafgegaan.
Dan geldt nog steeds die eerste zin uit Cees Nootebooms De omweg naar Santiago: “Het is niet te bewijzen en toch geloof ik het: op sommige plaatsen in de wereld word je aankomst of vertrek op geheimzinnige wijze vermeerderd door de emoties van al diegenen die daar eerder zijn vertrokken of aangekomen.”

Terwijl ik dit neerpen verschijnt een bizar beeld voor mijn ogen: een enorm roeststalen kruis met aan de voet honderden stenen.
Het is het cruz de ferro in Foncebadon, een gehucht op de weg naar Santiago de Compostella.
Ik deed de tocht veertig jaar geleden, lang voor het een hype was – meer dan een handvol pelgrims kwam ik op die 700 km niet tegen – en had, zoals het ritueel het wou, bij mijn vertrek een steen in mijn jaszak gestoken. Na een kleine maand stappen zag ik in een verlaten gehucht het imposante ijzeren kruis, omgeven door een berg van duizenden stenen, er neergelegd door even zoveel mensen die de weg voor mij hadden afgelegd, en liet er mijn eigen steen achter.
Dat doet iets met een mens.

Een ander, misschien onverwacht maar niet verrassend effect is dat het vertoeven in de natuur een mindfulness kwaliteit ontlokt die niet onbelangrijk is, namelijk deze van liefdevolle aanwezigheid, vriendelijkheid en generositeit. Zo vergeleek een experiment de dienstbaarheid en de mate waarin morele dilemma’s ethischer werden benaderd, bij twee groepen die voorafgaand werden gevraagd om één minuut naar bomen te kijken (groep 1) of naar een hoge building (groep 2). Het verschil was indrukwekkend.

Maar ook hier weer, al deze onderzoeken en woorden ten spijt, laat je ervaring spreken, zij alleen kan het je laten voelen: dat je meer energie krijgt, je blijer voelt, gegronder en rustiger als je …. gaat stappen in de natuur.
Zet dit schermpje uit, ga naar buiten, en als dat niet kan, kijk naar buiten als je blik daar een landschap of een boom kan vangen, en als dat niet kan, kijk dan binnenshuis naar een plant of een bloem, en als dat niet kan, kijk naar een natuurdocumentaire, en als dat niet kan een eenvoudige foto van een landschap, boom of bloem, en als dat niet kan, verander je leven.